تاریخچه پیانو در ایران

در سال ۱۸۰۶ میلادی پیانوی سفید اهدائی ناپلئون به دربار فتحعلی شاه رسید. نه کسی شکل و شمایل آن را دیده بود و نه با نواختن آن آشنائی داشت. این اولین پیانو سال های سال، به عنوان یک مبلمان دکراتیو در تالار سلطنتی قرار گرفته بود.

شصت و هفت سال بعد، در سال ۱۸۷۳ ناصرالدین شاه که در سفر پاریس، از یک نمایشگاه پیانو دیدن می کرد، به یاد پیانوئی افتاد که ناپلئون به جد تاجدارش هدیه کرده بود و بلادرنگ چهار دستگاه پیانو سفارش داد که یکی دو ماهی بعد به ایران رسید ولی مشکل اصلی همچنان باقی ماند. کسی نبود که بتواند آن را بنوازد. سرانجام طلسم شکست و محمد صادق خان سرورالملک، نوازنده سنتور دربار دستی از آستین درآورد و پشت پیانو نشست. البته آن چه می نواخت به دل نمی نشست. مثل سنتوری صدا می داد که کوک نداشته باشد. از همین جا محمد صادق خان کشف کرد که می شود کوک پیانو را هم مانند سنتور عوض کرد تا دشتی و سه گاه و افشاری را هم بتوان از دل آن بیرون کشید. به هر حال او را باید نخستین نوازنده پیانو در ایران به شمار آورد. او حتی مدتی پیانو نواختن را به دختران ناصرالدین شاه می آموخت. از این تاریخ است که زندگی پیانو در ایران آغاز می شود.

با آمدن لومر فرانسوی که برای سرپرستی موسیقی نظام به ایران آمده بود، راه برای ورود سازهای غربی از جمله پیانو هموار شد. لومر برای نخستین بار آهنگ های روستائی ایران را نیز برای پیانو تنظیم کرد و خود آن ها را نواخت. می شود گفت که لومر و شاگردان او (غلامرضا مین باشیان، معتمد الدوله یحیائیان و محمود مفخم) از نخستین مروجان پیانو نوازی در ایران بوده اند تا آن جا که گروه های موسیقی سنتی که بعدها به وجود آمدند نیز ترغیب شدند پیانو را به کار بگیرند، از جمله درویش خان، موسیقیدان برجسته آن زمان پیانو را نیز وارد ارکستر انجمن اخوت کرد و نواختن آن را به مشیر همایون شهردار سپرد. همراه با پیانو، یک رشته مفاهیم موسیقی بین المللی نیز وارد فرهنگ موسیقائی ایران شد، مثل ارکستر، کنسرت، گام، آکورد، پوزیسیون، رسیتال، آکومپانیمان، سلو، دوئت، اپرت، اپرا و آنتراکت.

نام های ماندگار:

از سوی دیگر کلاس های پیانو شاگردان بسیار پیدا کرد و در کوتاه مدت، شمار زیادی پیانو نواز ایرانی و بین المللی پرورش یافتند و بعضی از آن ها در سطح جهانی به شهرت رسیدند. از جمله می توان از رافی پتروسیان، کیتی امیر خسروی، تانیا آشوت هارتونیان، امانوئل ملیک اصلانیان، نوین افروز و پری برکشلی یاد کرد.

و اما در میان پیانو نوازان در حوزه موسیقی ایرانی دو تن از دیگران تاثیر گذارتر بودند: مرتضی محجوبی و جواد معروفی که هر دو شهرت بسیار یافته بودند.

مرتضی محجوبی پای بندی بیشتری به سنت داشت و مهجورترین نغمه های سنتی را با مهارت از دل پیانو بیرون می کشید. البته برای اجرای هر کدام کوک پیانو را تغییر می داد. او را می بایست پدر پیانو کلاسیک ایرانی دانست. وی قریب دو هزار شاگرد پرورش داد که از آنها معدودی به شکل حرفه ای به موسیقی پرداختند. از جمله به آذرمیدخت ملک منصور (رکنی), منوچهر صانعی, توراندخت صانعی, فخری ملک پور, فرهاد معتمد و … می توان اشاره کرد.

اما جواد معروفی که از نوآوران سنتی به شمار می آید، پرورش یافته مکتب علینقی وزیری بود که موسیقی نوآورانه امروز مدیون همت و کوشش اوست. پدرش موسی معروفی از ردیف شناسان برجسته موسیقی ایران بود و در مدرسه وزیری نواختن تار را به شاگردان می آموخت.

جواد معروفی پس از آن که نزد پدر با مبانی موسیقی سنتی آشنا شد در مدرسه وزیری نام نوشت و پس از مدت کوتاهی نزد خانم خاراتیان آموزگار معروف پیانو به شاگردی در پیانو کلاسیک اروپایی نشست. او از سنین جوانی به صورت حرفه ای به کار با پیانو پرداخت. معروفی در هر جا که بود با همت و پشتکار، زمان و توان خود را صرف گسترش فرهنگ ایرانی پیانو، و ابداع و نوآوری در نواختن آن و ساختن برای آن کرده است.

معروفی در نواختن به جای “گلیساندو” بیش تر از “استاکاتو”ها بهره می گیرد و در نتیجه به ملودی های روشن و شفاف دست پیدا می کند. دست چپ را استقلال می بخشد و آن را از تکرار همزمان دست راست باز می دارد. معروفی به دلیل تسلط بر سازآرائی، تنظیم های درخشانی نیز در کارنامه خود دارد.

او شاگردان بسیاری را به جامعه موسیقی معرفی کرد که جوان ترین آنها پویان آزاده می باشد.

منبع: انستیتو پیانو پویان؛ دکتر پویان آزاده PooyanPiano.com

مطالب آموزشی منتشر شده در سایت «انستیتو پیانو پویان» توسط موسس این مرکز برای هنرجویان انستیتو تالیف شده است.
هر گونه استفاده به هر شکل ممکن (جزئی، کلی، محتوایی) از متون آموزشی «انستیتو پیانو پویان» تنها با ذکر منبع آن قابل انتشار مجدد می باشد در غیر این صورت، متخلف تحت پیگرد قانونی قرار می گیرد.