یادداشتی کوتاه بر برنامه پیانوی کلاسیک ایرانی – بهروز وجدانی
برنامه پژوهشــی در زمینه اجرای نوازندگی پیانو توسط دکتر پویان آزاده ششم دیماه در سالن رودکی برگزار شد. از این که پس از چندین ســال با یک اجرای خوب موسیقی ایرانی همراه با شــرح و تفســیر علمی و قابل فهــم برای عموم حاضرین در برنامه که توســط یک جــوان فرهیخته البته کاملا آگاه با یک ســاز اروپایی مواجه شــده بودم شبی فراموش نشدنی را گذراندم .
این برنامه مرا به گذشــته های تکرار نشــدنی برد و نغمه های دلنشین و زیبای برنامه معروف و پر شنوده «گلها« که درچهار و پنج دهه پیش از رادیو پخش می شــد را برایم یاد آوری کرد .بیشتر هم ســن های من که با ایــن برنامه و دیگر برنامه های موسیقی ایرانی رادیو آشنا بودند را شادمان و ذوق زده کرد و خاطره های خوشی که از شنیدن پیانو نوازی شادروانان »مرتضی محجوبی« و »جواد معروفی« را داشــتیم دگر بار زنده کرد .
البته این برنامه دلنشین و موفقیت آمیز برای جوانان حاضر در تالار که تکنوازی هاو آهنگ های زیبای استادان محجوبی و معروفی را از صدا و سیما ندیده بودند بسیار جالب وهمراه با ناباوری بود. در این نوشــتار کوتاه قصد ندارم پیرامون پیانو و پیانو نوازی و حتی اســتادانی که در معرفی این ساز اروپایی به ایرانیان سهم موثری داشــته اند اشاره ای داشته باشم بلکه تمایل دارم این کار را بــه نوازندگان و پژوهش گران دیگــر از جمله دکتر پویان آزاده واگذار کنم.
اینجانــب به ســبب مســیولیت هایی که در حــوزه های مردمشناســی، موســیقی و امور بین الملل در ســازمان میراث فرهنگی داشــته ام لذا تمایل دارم از منظر یونسکو به این برنامه نگاهی داشته باشم. ســازمان میراث فرهنگی به نمایندگی از جمهوری اسلامی ایران هر ســاله پرونده هایی را بر اساس مقررات و ضوابط اعلام شــده از سوی یونسکو تهیه و تدوین می کند و همراه با مستندات صوتی و تصویری به بخش میراث فرهنگی ناملموس یونسکو در پاریس ارســال می دارد . پرونده های ارسال شده و ثبت شده در فهرســت های »نمونه« (موضوع ماده ۱۶) و »نیازمند پاسداری فوری یا در خطر« (موضوع ماده ۱۷) »کنوانســیون پاســداری از میراث فرهنگی ناملموس« ســال ۲۰۰۳ یونســکو که ارتباط با موسیقی ایرانی دارند عبارتند:
۱- ردیفهای موسیقی ایرانی (درفهرست نمونه سال ۲۰۰۹ یونسکو به ثبت رسیده). چند نفر از کارشناســان خانه موسیقی از جمله دکتر محمد سریر ، هومان اســعدی و بهروز وجدانی در تهیه و تدوین این پرونده نقش اصلی را داشته اند.
۲- موسیقی بخشی های خراسان (در فهرســت نمونه سال ۲۰۱۰ یونسکو به ثبت رسیده.تهیه و تدوین و گردآوری تمام اســناد و مدارک صوتی و تصویری این پرنده بــه عهده بهروز وجدانی بوده که با همکاری بخشــیهای خراسان و مجتبی قیطاقی انجام شده)
۳- فنون و مهارت های ساخت و نواخت کمانچه، سازی زهی از موسیقی کالسیک و فولکلوریک ایران. ( البته این پرونده که با تلاش چند تن از کار شناســان خانه موســیقی از جمله بهروز وجدانی ، بابــک خضرایی، مهدی فلاح صفا، بهرنگ نیک آیین و آذر پور بهرام تهیه تدوین شده همراه با مســتندات صوتی و تصویری به یونسکو در پارس ارسال شده و در صورت پذیرش در سال آتی به ثبت خواهد رسید. پرونده »شــیوه نت نویسی پیانوی ایرانی« که با تالش دکتر پویــان آزاده در تاریــخ ۱۳۹۱/۱۱/۴ درفهرســت ملی میراث فرهنگی نا ملموس (نیاز مند پاســداری فوری ) توســط سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری به ثبت سیده است.
از آنجا که بر اســاس ضوابط و مقررات یونســکو هر پرونده پیشــنهادی برای ثبت جهانی بایســتی ابتدا در کشور در خواست کننده به ثبت برســد، لذا اقدام فوق نخســتین گام برای ثبت در میراث جهانی یونســکو اســت. امید است در ســالهای آینده با تکمیل فرم های یونســکو و ارسال مستندات صوتی و تصویری و رعایت ضوابط اعالم شده شاهد ثبت بین المللی »شیوه نت نویسی پیانوی ایرانی« باشــیم. در حال حاضر نیــز دکتر پویان آزاده آگاه ترین و تواناترین کارشناس ایرانی برای انجام این مهم می باشد. شایان ذکر است که فنون، دانش ها و مهارت های سنتی در تمــام حوزه های میراث فرهنگی نا ملموس ار جمله موســیقی بر اســاس ماده ۲ کنوانسیون یاد شده این قابلیت را دارند که توسط کشــورهای عضو کنوانســیون برای ثبت در فهرست های نمونه (ماده ۱۶) و نیازمند پاسداری فوری (ماده ۱۷) کنوانسیون پیشنهاد شــوند .ازین رو »شیوه نتنویسی پیانوی ایرانی« که حاصل ذوق ، دانش و تجربه شــخصی اســتاد مرتضی محجوبی که یکی از شــاخص ترین نوازندگان پیانوی کلاســیک ایرانی و آهنگسازی باذوق و خوش قریحه و پر تالش بوده میتواند در سال های آینده برای ثبت در فهرست نیازمندپاســداری فوری کنوانسیون یا شده پیشــنهاد گردد .توجه و دقت بیش تر روی این موضوع که از سال ۲۰۰۳ که این کنوانسیون اجرایی شده تا کنون پرونده های مربوط به »موسیقی و رقص« در مقایسه با دیگر عناصر میراث فرهنگی نا ملموس که به ثبت رسیده اند مقام اول را به خود اختصاص داده که نشانگر اهمیت این عنصر فرهنگ ساز و هویت ساز است. بطور مثال از میان تعداد ۷۶ اثر ثبت شــده در ســال ۲۰۰۹ (نخستین دوره ثبت آثار میراث فرهنگی نا ملموس) تعداد ۱۶ پرونده مربوط به »موسیقی و رقص« بوده است .دراین دوره پروندههای »نوروز« (به عنوان میراث مشــترک کشورهای حوزه نوروز ) و »ردیفهای موسیقی ایرانی« به ثبت رسیده اند.
